Трибина 2, БИА, интеграция и толеранция

Петар Лукович, новинар

Миленко Перович, етичар

Алпар Лошонц, филозоф

Демиян Смит, член политичней ради Амбасади ЗАД у Сербиї

Жужана Серенчеш, новинарка

Динко Ґрухонїч, предсидатель Нєзависного дружтва новинарох Войводини

Замодлєл бим панї Серенчеш же би отворела трибину зоз свою оцену станя меншинских – кед гварим меншинских, нє думам лєм на национални мемншини – и марґинализованих ґрупох нєшка у Сербиї, а скорей шицкого у медийох, цо и єй сфера инетересованя.

Ево перши приклад: будземе мушиц спомнуц звит БИА за котри сце вироятно чули и котри ше нашол пред Одбором за безпечносц Скупштини Сербиї, а по котрим, просто поведзено ситуация так випатра – менєй лєбо вецей у Сербиї, бешедуюци о безпечносци, шицко у шоре окрем гроженьох и ризикох котри ше повязую з националнима меншинами, гоч на югу Сербиї, гоч на Санджаку, гоч у Войводини.

Цо за мнє, окрем тей стршней одцени, посебно симптоматичне? Як ше на тоти оцени реаґовало! Кед тот звит усвоєни пред очми Скупштинского одбору вец є вецей нє лєм оцена БИА. То ше може толмачиц як оцена странкох у Скупштини. То би бул перши уровень. Други уровень, котри ме посебно интересовал як новинарку – нормално же зме мали реакцию на єдну так страшну и апсурдну оцену, алє мнє интересантне то же (огранїчим ше на Войводину, почим ту робим) попри нашого професионалного новинарского анґажману котри подрозумює же би зме питали политичарох и представительох власци и партийох як коментарую єдно таке твердзенє и таку оцену (и ту ше велї оглашели и зачудовали зоз таку оцену) нє случело ше же, на приклад, покраїнска власц гоч Вивершна рада, гоч Скупштина вида видала гоч яке сообщенє у вязи зоз звитом БИА, а сообщеня ше видаваю и за велї мєнєй значни теми. Як то же покраїнска власц – нє бешедуєм, значи, о партийох – нє оценєла же нужне и без инициятиви новинарох о тим ше оглашиц и повесц цо дума.

Ище єдна илустрация: дас пред тижньом, верим же сце замерковали досц озбильну медийну кампаню у вязи зоз тим случованьом, покраїнски секретар за меншини пан Корхец достал двоязичну личну карту. То ше случело и медиї о тим медиї явяли.

Пре цо то гуторим. Кед же була орґанизована, а була, вельо озбильнєйша промоция того случованя у одношеню на велї други вец то значи же ше цошка значне случовало.Цо ше медзитим случело?Я нє знам кельо з вас зна же його мено у тей личней карти котру достал бул на мадярским, алє погришно написане. Значи, у писаню мена, зоз так дакус чудним правописом и, почим то на цудзим язику, дакус компликованшим, хтошка погришел. Було єдно слово вишка, та випадло же ше секретар вола Тамаш Корхенц

Кед слово о меншинских правох, без огляду чи слово о нацоналних чи було яких других меншинох – думам же зме окружени зоз єдну файту, як бим гварела, кентауризма. Кед дацо на ґенералним, реторичним уровню, шицки ше вец барз закладаме за их права, а кед дойдземе по тамац же би вони були и витворени, вец то уж дакус иншак випатра.

(…)

Алпар, кельо ше ствари пременєли од Милошевича по терая, значи од пиятого октобра, кед слово о мултикултуралносци?

У одношеню на меншини маце розлични стратеґиї и розлични тактики. Кед виключице даскельо стратеґиї, на приклад, кед ше меншини нє жадаю асимиловац, кед нє постої можлївосц ґеноциду, етничного чисценя и так далєй, вец маце два крайносци. Єдна крайносц кед третираце меншини, нє лєм национални, як питанє беспечносци. Друга можлївосц то, могло би ше повесц дакус патетична, єдна идеална можлївосц – же би сце третирали меншини у смислу праведносци. У Сербиї маме приклади и єдного и другого, яґод кед би сце мали єден шейталов, яґод кед би сце у явним дискурсу мали єден шейталов котри ше нагина на єден бок, а вельо ридше, на и на други. И то єден озбильни сиґнал, тото цо первей поведзене, же очигляднє же шейталов, с часу на час, и то баш хвильково нагина, ґу тей друге опциї, значи же меншини беспечносне питанє . Кед ви повеце же меншини беспечносне питанє, ви гварели вельо того. То нє лєм вигварянє єдней дияґнози, алє ше на основу того вигваря цошка барз смутне у одношеню на тоту политчну заєднїцу. И вец ше мушиме запитац – ша яка же то политчна заєднїца, чи вона вообще ма даяку файту минималней кохезиї, кед меншини наисце представяю оптерхуюцу беспечносну димензию и беспечносни аспект. Єст ту даскельо ключни слова.

Почнєм зоз толеранцию. Вироятнє примецуєце же у явним дискурсу, особнє розлични пропоненти власци так лєхко вигваряю слово толеранция, як цо то можебуц робели партийни апаратчики пред 20 лєбо трицец роки. Могло би ше подумац же толеранция єдна барз лєхка, скоро технична ствар. Я би гварел дацо инше, же ше толеранция часто, можебуц и пребарз часто, хаснує як декларативни крик, а вона у ствари єдна барз озбильна ствар. Проблем у тим же ше толеранция може похопиц на рижни способи и думам же то релевантне зоз оглядом на нєшкайшу тему, а то, здогадуєме ше, розлични меншини, розлични марґинализовани ґрупи, пре то же тото похопйованє толеранциї котре ма превагу у Сербиї, видзи ми ше, релевантне за шицки меншински ґрупи.Думам же ше толеранция у сущносци похопює як церпезлївост. То наисце єдно можлїве похопйованє толеранциї. То нє похопйованє толеранциї котре я оправдам, котре я можем леґитимовац, алє барз часто перципирам у явним дискурсу, у виступох политичарох же вони праве так похопюю толеранцию, як церпезлївосц – я це церпим, значи, толеришем це.

Гевто цо вас здогаднєм, кед ми динко допущи же бим цитирал старого Ґете котри на єдним месце гвари: Ша кед ше гвари – я це толеришем – вец то найвекше можлїве понїженє. Наисце, то мушиме прилапиц як озбильне спозоренє пре то же, кед же тота политична заєднїца нє може прилапиц таке похопонє толеранциї, вец на жаль, стално будземе стаґнирац на тим уровню, дзе меншини, розлични меншини, останю беспечносне питанє лєбо дацо цо треба церпиц. Пре то же ше, кед ше пове Я це толеришем пре то же це церпим, очигляднє отвера єдно хиєрархийне одношенє я це церпим пре то же можем, а ти маш церпиц мойо церпенє – мале бависко словох.

Професоре Перовичу, як то нєшка, по Вашим доманю, у Сербиї буц Чарногорец, як цо то ви, лєбо припаднїк ґей-лезбо популациї, лєбо особа зоз инвалидитетом, лєбо з браду?! Значи кед морал у питаню, цо ваша струка, єст го вообще.

Ево, найдиректнєйше и найнєпостреднєйше одвитуєм на тото питанє – у тей жеми подло буц ВООБЩЕ, а аж по тим буц було хто, лєбо було цо. Чом? Же бим нє ширел приповедку спомнєм лєм два тези, котри у индиректним смислу и у вязи зоз медиями.

Перша теза – годно звучац банално, алє гевто цо звучи банално нє муши буц єправда, напроцив, часто зна буц ище як правда – ми уж даз двацец роки маме дужтво котре померене, котре ексцентриране зоз каждей нормалносци – у духовней свери, политичней, економскей, културней, просвитней, здравственей и три точки, можеме начишлїц апсолутно шицки свери дружтвеного животу. У таким дружтве анї медиї нє можу буц иншаки. Розуми ше, нєт смисла поставяц питанє чи дружтво таке пре то же медиї таки, чи можебуц медиї таки пре дружтво. Одвитовац на тото питанє було би исте як и одвитовац на питанє цо старше кура чи вайцо, пре то же одношенє помедзи дружтва и медийох вше кружне, пре то же дружтво, лєбо станє у дружтву, уплївує, и то на найдиректнєйши способ, на медиї, а вец и медиї уплївую далєй на ексцентриранє дружтва. Цо бим повесц? Шицки нормални парадиґми друштгвеного животу, гоч як воламе дружтвени живот остатнї двацец роки, подполно померени. Зоз тим дружтвом, суверено у шицких сферох панує апсолутна нєнормалносц. Чешко одвитовац на питанє одкадз сцигла тота нєнормалносц, цо ю условює. Ище чезше повесц покля тота нєнормалносц будзе тирвац. Я верим же тота нєнормалносц промовисана цеком валяня претходней социялистичней системи як способ одредзених политичних интелектуалних ґрупацийох, котри ше промововали теди, з амбицию же би превжали шицки модалитети власци у дружтве, и политично-економски и културни и так далєй на формату нормалносци, так же, кед бим сцел до єдней синтаґми збиц шицко цо пановало двацец роки и цо ище вше панує, то по моїм суду, одредзена фгайта клептонационализму. Кажде по смаку може акцентовац клепто лєбо национализем.

Очигляднє же водзаци политични и интелектуални елити того дружтва, у намири же би подполно оплячкали тото дружтво, систематски продукую апсолутно нєнормални дружтвени идеї, системски формую цалком погришну дружтвену свидомосц, системски дружтву наруцую єдну цалком погришну, нєнормалну перцепцию стварносци. По моїм думаню то тота хорота, тот рак того дружтва котри ше нє лїчи анї на виберанкох, котри ше нє лїчи так лєхко яоя пременку власци. То цошка вельо глїбше. Виросли уї ґенерациї и ґенерациї младих людзох у тим дружтве котри знаю лєм тоти парадиґми друштвеней свидомосци – клептократски и клептонационалистични. Огляднїце ше лєм на було хторе здобуце битне за тото дружтво, як ше у водзацих ешалонох котри моделую дружтвену свидомосц реаґує на то. Цалком шицкоєдно чи ше роби о фодбалу, чи о Чарней Гори, чи о Косове, чи о приватизациї “Княз Милоша”, чи о дачим иншим, дачим апсолутно иншим. Апсолутно ше реаґує нєнормално. Гевто цо у тим дружтве нормалне и цо було нормалне и цо ше намага же би остало нормалне, шицко то ма апсолуитно ґерилски статус. Нормалносц у тим дружтве, просто, у ґерилским статусу. Вона остатнї двацец роки нє мала нїяку политичну промоцию, нїяку озбильну културну, духовнуекономску лєбо було яку другу промоцию. Кед маце померене дружтво, у котрим ше продукує парадиґма апсолутней нєнормалносци, парадиґма погришней рецепциї швета, погришней рецепциї шицкого, вец ясне же таке дружтво нє шлєбодне. Таке дружтво ґлїбоко зависне од програмираного шалєнства котре ше у нїм системски продукує.