U Kanjiži svi govore mađarski

Za razliku od mnogih drugih mešovitih sredina u Vojvodini, međunacinalnih incidenata u Kanjiži skoro da nema i sa tim se slažu svi. Kanjižani kažu da tome doprinosi činjenica da se još od malih nogu drže zajedno i da bez problema komuniciraju na mađarskom. Mladi listom izlaze u kafiće čiji su vlasnici Mađari gde se sluša pretežno srpska muzika, dok oni malo stariji vole da odu u jedinu srpsku kafanu da se provesele uz živu muziku.
S druge strane, veliki problem za Mađare predstavlja obrazovni sistem, jer se u školi uči srpski jezik po planu i programu kakav je i u drugim sredinama. Zato nakon školovanja Kanjižani otežano govore srpski i kažu da ga bolje nauče na ulici, od komšija i prijatelja, nego u školi.
Upravnik Gradske galerije Karolj Poša navodi da je Kanjiža specifična sredina iz više razloga, a jedan od njih je i blizina mađarske granice, zbog čega se ovde oduvek gledala mađarska televizija, a vrlo retko TV Novi Sad ili Beograd. „Srbi su se čudili tome, ali i činjenici da su ovde sva obeležja na mađarskom i svi govore tim jezikom, kao da živimo u Mađarskoj. Iako život od nas traži da govorimo dva jezika, to u Kanjiži nije slučaj, jer je i Srbima lakše da komuniciraju na mađarskom.“, navodi Poša.
Prvi veći talas Srba doselio se u Kanjižu tek nakon Drugog Svetskog rata. Oni u početku nisu ništa znali o mađarskom jeziku, kulturi i običajima, ali su vremenom postali dvojezični. Kod kuće drže do običaja. Vlasnik kafane „Kruna“ Dragan Bogić od 1961. godine živi u Kanjiži i tvrdi da nikada ni sa jednim meštaninom nije imao bilo kakvih problema. Kaže da Mađari često dolaze u njegovu kafanu, iako je „Kruna“ jedini ugostiteljski objekat čiji vlasnik nije Mađar. „Ovde dolaze zbog prijatelja i dobrog provoda, posebno vikendom kada imamo živu muziku. Tada se zajedno vesele i Srbi i Mađari“, navodi Bogić.
Privatni preduzetnik Vojislav Zrnić kaže da ni on nema kakvih problema u komunikaciji, ni na privatnom, ni na poslovnom planu. „Ljudima sa strane čudno je što se ovde toliko čuje mađarski jezik, ali je nama i našoj deci to sasvim normalno. U poslu mi poznavanje jezika puno znači, jer sa firmama iz Mađarske komuniciram bez problema. Ali problem ima sama Kanjiža, zbog ideje da postane poznato turističko mesto. Žale se ljudi iz centralne Srbije i Beograda da kada nešto pitaju meštane na ulici oni ih često ne razumeju. Ako bismo tako gledali na stvari, onda mi Kanjižani nismo ni za šta, sem za njivu“, smatra Zrnić.
Student Andor Kalman ima veliki broj prijatelja Mađara u svim delovima Vojvodine i tvrdi da je u Kanjiži uvek bio i ostao zdrav ambijent za život, jer se nikada nije postavljalo pitanje ko si. „To ovde nikoga ne zanima. U Kanjiži niko ne pravi pitanje na kom se jeziku govori, a deca se na ulici igraju bezbrižno jer nema međunacionalnih incidenata. Imam prijatelje i među Srbima i među Mađarima i nikada se između nas nisu osetile bilo kakve razlike“, kaže Kalman.
Šef novosadske kancelarije Helsinškog odbora za ljudska prava u Srbiji Pavel Domonji navodi da praktični, poslovni i administrativni razlozi od pripadnika srpske zajednice zahtevaju poznavanje mađarskog jezika i ocenjuje da na to treba gledati kao na prednost. „Isto važi i za pripadnike mađarske zajednice, ukoliko žele da Kanjižu pretvore u prestižnu turističku destinaciju. Interesni motivi i privatna korist su snažni razlozi da se unapredi poznavanje srpskog jezika i tako olakša komunikacija sa gostima iz Šumadije, na primer“, smatra Domonji.
Nastavnik matematike Robertino Knjur došao je pre nekoliko godina u Kanjižu iz Subotice. On kaže da Mađari u Kanjiži govore mnogo slabije srpski jezik nego u Subotici, jer u njoj živi mnogo više pripadnika ove nacije. Knjur tvrdi i da deca u Kanjiži više međusobno nauče drugi jezik, nego u školi, jer su udžbenici na previše visokom nivou za decu iz Kanjiže. „Postojeći obrazovni sistem decu koja pohađaju nastavu na manjinskim jezicima dovodi u podređen položaj jer, recimo, zbirke zadataka iz matematike za prijemni ispit u srednju školu postoje samo na srpskom. Zbog toga smatram da Beograd nema osećaj za Vojvodinu, a mene to dovodi u situaciju da deci prevodim zbirke na mađarski jezik“, navodi Knjur.
Pavel Domonji smatra da za drugačija rešenja, po svemu sudeći, u Srbiji još uvek nema političke volje. „Programi učenja srpskog jezika bi morali biti osetljiviji na etničku konfiguraciju Vojvodine, morali bi više voditi računa o lokalnim prilikama. Nije ista situacija u Senti, Kanjiži i Novom Sadu, na primer, pa ni programi učenja srpskog jezika ne bi trebalo da budu isti za te sredine. U Kanjiži je dominantan jezik komunikacije mađarski, a u Novom Sadu srpski, što znači da je Mađarima u Novom Sadu lakše da nauče srpski nego onima u Kanjiži“, navodi Domonji, uz podsećanje da je Pedagoški zavod Vojvodine još pre nekoliko godina napravio plan učenja srpskog kao nematernjeg jezika prilagođen lokalnim sredinama, ali da je negde „zapelo“.
Iako se Mađari u Kanjiži mnogo bolje osećaju nego njihovi sunarodnici u drugim sredinama, Karolj Poša smatra da je negativno što se na ulici skoro nigde ne može čuti srpski jezik. „Ja sam tek u vojsci 1989. godine naučio dobro da govorim srpski. Ljudi su mislili da sam iz Slovenije, jer sam jako slabo govorio srpski i teško komunicirao sa ostalima. Moje tri ćerke danas imaju isti problem, iako srpski uče u školi, jer su udžbenici loši. Primera radi, od dece koja pohađaju srednju školu, a srpski im nije maternji jezik, ne možeš da očekuješ da nauče ’Gorski vijenac’“, navodi Poša deo ličnog iskustva.
U osnovnoj školi u Kanjiži „Jovan Jovanović Zmaj“ nastava se odvija na srpskom i mađarskom jeziku i svake godine na oko šest mađarskih odeljenja dođe jedno srpsko. Robertino Knjur kaže da u sredini kao što je Kanjiža prosvetni radnik koji zna samo srpski jezik, ako želi da ima pun fond časova, nema velike šanse za uspeh i dobru platu, zbog manjka srpskih odeljenja. „Ukoliko u poslovnom svetu u Kajniži ne komuniciraš mađarskim jezikom, takođe ne možeš da uspeš. Zato svako u Kanjiži, ko iole ima proširenu svest, govori oba jezika“, navodi Knjur, koji zahvaljujući poznavanju oba jezika uspeva da popuni svoj fond časova.
Srbi zameraju gradskim vlastima što na nekim primerima favorizuju pripadnike mađarske zajednice, a neki i otvoreno kažu da su u problemu zbog nacionalne pripadnosti. Vojislava Zrnića posebno iritira činjenica da lokalna samouprava samo za katolički Božić organizuje dešavanja u gradu, dok za pravoslavne praznike toga nema. Njega nervira i ponašanje nekoliko ekstremista u Kanjiži koji organizuju javne skupove na kojima se trude da mađarskim nacionalnim simbolima preterano ističu svoju nacionalnu pripadnost.
Iako ne zna da li su tvrdnje o ugroženosti pojedinih pripadnika srpske zajednice iskrene, Pavel Domonji smatra da bi Srbi u Kanjiži trebali da uživaju posebne mere. „Prema Srbima u Kanjiži bi trebalo primeniti iste mere zaštite kakve se na nivou države predviđaju prema manjinama, u ovom slučaju prema Mađarima u Srbiji. Niko u Srbiji ne bi smeo trpeti diskriminaciju po etničkom ili bilo kom drugom osnovu, i to jednako važi za pripadnike svih etničkih zajednica – za Mađare, Bošnjake, Srbe i sve druge“, smatra šef novosadske kancelarije HOPS-a.
Za Pavela Domonjija je jedan od ključnih indikatora etničkih odnosa u Kanjiži veliki broj nacionalno mešovitih brakova, ali i dobro međusobno poznavanje jezika. „Poznavanje jezika olakšava komunikaciju i relaksira međuetničke odnose, pa se i granice lakše prelaze“, kaže Domonji.
Karolj Poša tvrdi da za sve ove godine nikada nije bio u situaciji da se susretne sa radikalnim ponašanjem Srba u Kanjiži. „Doživeo sam da me jedan učenik vređa na nacionalnoj osnovi dok sam radio u školi, ali to je bio izolovan slučaj. Ja za sebe kažem da sam mađarski nacionalista, ali poštujem istu vrstu nacionalizma i kod Srba koji su iskreni i to ne kriju, za razliku od onih koji se pretvaraju da su velike demokrate, a u suštini to nisu“, navodi on.

O KANJIŽI

Opština Kanjiža pripada Severnobanatskom upravnom okrugu. Prema popisu stanovništva iz 2002. godine, u opštini živi oko 27.500 stanovnika i beleži se negativni prirodni priraštaj od 7,2 promila. Prema etničkoj strukturi stanovništva, Mađari čine 86,5 odsto, Srba ima 7,4 odsto, a Roma manje od dva odsto. Pored sedišta opštine, Kanjižu čini još 12 naselja i u svima većinsko stanovništvo čine Mađari, osim u  naselju Velebit, gde su Srbi u većini.
Prema podacima Republičkog zavoda za statistiku iz 2004. godine, u Kanjiži je bilo zaposleno oko 6.100 ljudi. U opštini postoji 10 osnovnih i jedna srednja škola.
Na poslednjim lokalnim izborima, održanim maja 2008. u Skupštini Kanjiže je, od ukupno 29 odborničkih mesta, 19 mandata pripalo Mađarskoj koaliciji, a 10 Demokratskoj stranci. Nijedna druga stranka ili koalicija nisu dobile višse od pet odsto glasova, koliko je naophodno da bi se prešao cenzus.

Darko Šper

Članak je deo projekta „Dijalozi vojvođanskih kultura“, koji sprovode Beomedia marketing i Nezavisno društvo novinara Vojvodine, a finansira ga Evropska unija kroz Medijski fond u okviru evropskih integracija. Fondom rukovodi Delegacija EU u Srbiji, a realizuje ga BBC World Service Trust. Sadržaj članka je isključivo odgovornost realizatora projekta i ni na koji način ne odražava stavove i mišljenje Evropske unije.